Zawód zaufania publicznego

Zawód adwokata, należy do profesji utożsamianych z niesieniem pomocy innym. Słowo adwokat pochodzi od łacińskiego słowa „advocatus” co oznacza prawnika udzielającego porad i prowadzącego sprawy klientów w sądzie. Jego działalność zawsze związana była z powierzaniem informacji poufnych, których ujawnienie grozić mogło naruszeniem istotnych interesów jego mocodawców. Ten szczególny rodzaj zaufania sprawiał, że zawód adwokata i związana z jego działalnością praktyka zachowywania w tajemnicy wszystkich informacji jakie uzyskał w związku ze świadczeniem pomocy prawnej sprawiły, że jest postrzegany jako zawód zaufania publicznego. Prawne podstawy istnienia adwokatury na ziemiach polskich można odnaleźć w Statutach Kazimierza Wielkiego. Jednak zawód ten musiał funkcjonować znacznie wcześniej. Nie sposób bowiem wyobrazić sobie wymiaru sprawiedliwości bez obecności obrońcy. Pojęcie „zawód zaufania publicznego” pojawiło się po raz pierwszy w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Art. 17 ustawy zasadniczej stanowi, że cyt.: „W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”. Umiejscowienie tej regulacji w Rozdziele I Konstytucji, obok przepisów statuujących min.: zasadę suwerenności narodu, działania na podstawie i w granicach prawa oraz trójpodziału władzy, świadczy o randze samorządów zawodowych będących jedną z podstawowych instytucji demokratycznego państwa prawa. Warto zauważyć, że art. 42 Konstytucji, wprowadzający zasadę domniemania niewinności, określa podstawę funkcjonowania zawodu adwokata jako obrońcy w postępowaniu karnym cyt.: „każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu”. W polskim prawie brak jest ustawowej definicji pojęcia „zawód zaufania publicznego”. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 7 maja 2002 r. (w sprawie SK 20/00) orzekł m. in.: że cyt.: “Zawód zaufania publicznego to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi. Wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja) (P. Sarnecki: Pojęcie zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji) na przykładzie adwokatury, w: L. Garlicki (red.), Konstytucja-Wybory-Parlament. Studia ofiarowane Zdzisławowi Jaroszowi, Warszawa 2000, Liber, s. 155 i nast.)”.

W kolejnym wyroku z dnia 24.03.2015 r. sygn. akt K 19/14, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że do cech zawodu zaufania publicznego należą cyt.: „

1.
konieczność zapewnienia prawidłowego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu, ze względu na znaczenie, jakie dana dziedzina aktywności zawodowej ma w społeczeństwie,

2.
udzielanie świadczeń i wchodzenie przez przedstawicieli omawianych zawodów w kontakty z osobami fizycznymi w razie wystąpienia potencjalnego lub realnego zagrożenia dóbr o szczególnym charakterze (np. życia, zdrowia, wolności, godności, dobrego imienia),

3.
staranność i dbałość przedstawicieli omawianych zawodów o interesy osób korzystających z ich usług, troska o ich osobiste potrzeby, a także zapewnienie ochrony gwarantowanych przez Konstytucję praw podmiotowych jednostek,

4.
wymaganie szczególnych kwalifikacji do wykonywania omawianych zawodów, obejmujących nie tylko odpowiednie, formalne wykształcenie, ale także nabyte doświadczenie oraz dawanie rękojmi należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu, z uwzględnieniem szczególnych norm deontologii zawodowej,

5.
pozyskiwanie informacji osobistych i dotyczących życia prywatnego osób korzystających z usług przedstawicieli zawodu zaufania publicznego; informacje te stanowią tajemnicę zawodową, a zwolnienie z niej może nastąpić na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.),

6.
względna samodzielność wykonywania zawodu.

Podstawą prawną tajemnicy adwokackiej jest art. 6. ust. 1-3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1184 z późn. zm.), zgodnie z którym cyt.: „Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę”.